خون در ادرار یا ادرار خونی به چه معناست؟
ادرار خونی یا هماچوری (Hematuria)، اصطلاحی است که از کلمات یونانی haima (خون) و یون (uron) گرفته شده است و برای بیان وجود خون در ادرار استفاده می‌شود. خون در ادرار به دو شکل وجود دارد: ادرار خونی ممکن است با چشم غیر مسلح قابل مشاهده باشد (ماکروهماچوریا یا هماچوری واضح) یا فقط در زیر میکروسکوپ قابل مشاهده باشد (میکرو هماچوری).
گاهی اوقات نمی‌توان خون را در ادرار دید و فقط تست آزمایشگاهی می‌تواند گلبول‌های قرمز خون را پیدا کند. افرادی که دچار هماچوری میکروسکوپی هستند، از مشکل بی اطلاع خواهند بود و وجود خون در ادرار آن‌ها معمولا طی معاینات دوره‌ای توسط پزشک تشخیص داده می‌شود. برخی از افراد بدون علت قابل شناسایی دچار هماچوری میکروسکوپی می‌شوند که به آن هماچوری ایدیوپاتیک گفته می‌شود. تصور می‌شود که این امر، ناشی از افزایش دفع گلبول‌های قرمز خون نسبت به حالت طبیعی است.
خون در ادرار به دو شکل وجود دارد: ادرار خونی ممکن است با چشم غیر مسلح قابل مشاهده باشد (ماکروهماچوریا یا هماچوری واضح) یا فقط در زیر میکروسکوپ قابل مشاهده باشد (میکرو هماچوری).
هماچوری ماکروسکوپیک، شامل تغییر رنگ قابل مشاهده‌ی ادرار و در نتیجه غلظت بیش‌تر خون در ادرار است. رنگ ادرار معمولا صورتی، قرمز یا قهوه‌ای تیره (به رنگ چای یا نوشابه) توصیف می‌شود. علاوه بر این، ممکن است در برخی موارد شواهدی از لخته‌ی خون کوچک یا بزرگ در ادرار نیز وجود داشته باشد. برای تغییر رنگ ادرار لازم نیست حجم زیادی از خون وجود داشته باشد. در حقیقت، ۱ میلی لیتر خون برای تغییر رنگ ادرار کافی است. علاوه بر این، حجم خون شاخص دقیقی برای شدت بیماری زمینه‌ای نباشد و حتی مقدار کمی از خون ممکن است باعث عواقب جدی شود و بالعکس.
علت وجود خون در ادرار یا ادرار خونی
توجه به این نکته، مهم است که اغلب هیچ علتی برای هماچوری یافت نمی‌شود. دلایل هماچوری ماکروسکوپی و میکروسکوپی مشابه با یکدیگر هستند و ممکن است به علت خونریزی در هرجای دستگاه ادراری ایجاد شوند. نمی‌توان به راحتی منشا خونریزی از کلیه‌ها، حالب‌ها (لوله‌هایی که ادرار را از کلیه‌ها به مثانه منتقل می‌کنند)، مثانه یا مجرای خروج ادرار (لوله‌ای که ادرار را از مثانه به سمت خارج بدن منتقل می‌کند) را از یکدیگر افتراق و تشخیص داد.
هر مقداری از خون در ادرار، باید توسط پزشک ارزیابی شود، حتی اگر خود به خود برطرف شود.
هماتوری را می‌توان با توجه به علت زمینه‌ای طبقه بندی کرد. دلایل ادرار خونی به شرح زیر است:
- عفونت ادراری یا کلیوی
- وجود سنگ در مجاری ادراری (مثانه یا کلیه)
- برخی بیماری‌های کلیوی مانند التهاب در سیستم فیلتر کننده‌ی کلیه (گلومرولونفریت)
- بزرگ شدن پروستات (هیپرپلازی خوش خیم پروستات)
- سرطان پروستات
- بیماری‌های خود ایمنی مانند لوپوس اریتماتوز سیستمیک (لوپوس یا SLE) و واسکولیت
- بیماری‌های ارثی مانند کم خونی سلول داسی شکل و بیماری کلیه کیستیک
- اختلالات خونریزی دهنده مانند هموفیلی و بیماری فون ویلبراند
- اختلالات نادر خونی مانند کم خونی سلول داسی شکل و سندروم آلپورت
- داروها
- سرطان مثانه
- سرطان کلیه
- پیلونفریت (عفونت ادراری که تا کلیه رسیده است)
- آسیب کلیه در اثر ضربه یا ورزش
- ورزش شدید
- رنگ‌های خوراکی غذایی
- خوردن مقدار زیادی چغندر، شاه توت و ریواس
- هماچوری به دلیل انجام آندوسکوپی اخیر، پرتودرمانی، استنت‌های حالب، بیوپسی از کلیه یا سنگ شکن از خارج بدن خون در ادرار یا ادرار خونی چه علائمی ایجاد می‌کند؟
ادرار خونی به ندرت علائم ایجاد می‌کند. یک استثنا وجود دارد آن هم زمانی است که حجم خون موجود در مثانه آنقدر زیاد باشد که لخته ایجاد شود و جریان ادرار مسدود شود. این موضوع می‌تواند باعث درد در لگن شود.
اگر میزان خون در ادرار کم باشد، رنگ ادرار تغییر نمی‌کند.
در صورت وجود مقدار زیاد گلبول‌های قرمز در ادرار، ادرار به رنگ صورتی تا قهوه‌ای تیره تغییر می‌کند.
عفونت ادراری باعث ایجاد علائمی مانند تکرر ادرار، درد هنگام ادرار کردن، احساس نیاز فوری برای دفع ادرار، حالت تهوع، استفراغ، تب یا درد در شکم می‌شود.
راه‌های تشخیص ادرار خونی
راه‌های تشخیص ادرار خونی و آزمایش‌هایی که برای بررسی آن انجام می‌شود:
وجود خون در ادرار نباید باعث نگرانی شود زیرا یک آزمایش مناسب می‌تواند علت را مشخص کند. ارزیابی خون در ادرار، شامل گرفتن شرح حال، انجام معاینهی فیزیکی و انجام آزمایشاتی برای بررسی علت زمینه‌ای است.
شرح حال
طی شرح حال برخی نکات برای پزشک بسیار مهم هستند. نکاتی مانند: احساس نیاز شدید به دفع ادرار و تکرر ادرار، سوزش ادرار، درد هنگام ادرار، وجود تب یا لرز، سابقه‌ی تروما و ضربه‌ی اخیر، درد شکم یا پهلو به خصوص اگر درد به ناحیه‌ی اینگوینال (کشاله‌ی ران) یا ناحیه‌ی تناسلی کشیده می‌شود، مصرف داروهای اخیر.
معاینهی فیزیکی
معاینهی فیزیکی بر دلایل احتمالی هماچوری متمرکز خواهد شد. کبودی در ناحیه‌ی پشت یا شکم ممکن است نشان دهنده‌ی ضربه باشد. برای معاینهی پروستات در مردان، معاینهی مقعدی برای لمس پروستات انجام می‌شود.
آزمایشات
- آزمایش آنالیز ادرار و کشت ادرار انجام شود. وجود گلبول‌های سفید خون در آنالیز ادرار نشان دهنده‌ی عفونت دستگاه ادراری است. وجود پروتئین یا گلوکز در ادرار ممکن است وجود بیماری کلیه را نشان دهد.
- آزمایش خون نیز به ارزیابی عملکرد کلیه و شناسایی اختلالات لخته شدن خون کمک می‌کند.
- فشار خون نیز باید بررسی شود.
- مردان با سن بالای ۵۰ سال باید از نظر سرطان پروستات غربالگری شوند. این امر با چک کردن سالانه آنتی ژن مخصوص پروستات (PSA) انجام می‌شود. در صورت سابقه‌ی سرطان پروستات در اعضای خانواده، غربالگری باید زودتر آغاز شود.
تصویربرداری
- آزمایشاتی که برای تشخیص خون در ادرار استفاده می شود می تواند شامل سی تی اسکن، ام آر آی، سیستوسکوپی، سونوگرافی و IVP می‌باشد.
- پیلوگرام داخل وریدی (IVP) نیز نوعی ارزیابی مجاری ادراری به وسیله‌ی اشعه‌ی ایکس است. در این روش، رنگ حاجب به درون ورید تزریق می‌شود. این رنگ توسط دستگاه ادراری فیلتر می‌شود. سپس به وسیله‌ی اشعه‌ی ایکس طی مدت ۳۰ دقیقه سری عکس‌هایی گرفته می‌شود.
- سیستوسکوپی یک روش ساده است که طی آن، دستگاه سیستوسکوپ (یک لوله‌ی نازک و انعطاف پذیر که یک دوربین فیبروپتیک در انتهای آن قرار دارد) از طریق مجرای ادرار وارد مثانه می‌شود تا به صورت مستقیم هرگونه ضایعه یا منبع خونریزی مشاهده شود. این کار معمولا با تزریق ژل بی حسی موضعی به مجرای ادرار انجام می‌شود.
- در نمونه برداری از کلیه، پزشک نمونه‌ای از بافت کلیه را در زیر میکروسکوپ برای مشاهده‌ی علائم بیماری کلیوی بررسی می‌کند.
خون در ادرار یا ادرار خونی چگونه درمان می‌شود؟
درمان‌های هماچوری بسیار متفاوت است و به علت زمینه‌ای خونریزی بستگی دارد. اگر هماچوری به علت عفونت ادراری یا UTI ایجاد شده باشد، لازم است برای از بین بردن باکتری‌های عامل عفونت، آنتی بیوتیک مصرف کنید.
هماچوری ناشی از سنگ‌های بزرگ کلیه، در صورت عدم درمان می‌تواند دردناک باشد. داروهای تجویز شده و روش‌های درمانی مانند سنگ شکن از خارج بدن (ESWL)، می‌توانند به دفع سنگ کمک کنند. ESWL شامل استفاده از امواج صوتی برای شکستن سنگ کلیه به قطعات ریزی است که این قطعات می‌توانند از طریق مجاری ادرار از بدن خارج شوند. این روش معمولا حدود ۱ساعت طول می‌کشد و تحت بیهوشی انجام می‌شود.
اگر بزرگی پروستات باعث هماچوری شده باشد، داروهایی مانند فیناستراید، دوتاستراید وتامسولوسین تجویز می‌شوند. در برخی موارد، جراحی ممکن است یک گزینه‌ی درمانی باشد.
چگونه می‌توان از خون در ادرار یا ادرار خونی جلوگیری کرد؟
جلوگیری از هماچوری به معنای جلوگیری از علل اصلی است:
- برای جلوگیری از عفونت ادراری، روزانه مقدار زیادی آب بنوشید. بلافاصله پس از مقاربت جنسی ادرار کنید. بهداشت را رعایت کنید.
- برای جلوگیری از تشکیل سنگ، مقدار زیادی آب بنوشید و از مصرف نمک اضافی و برخی غذاهای خاص که احتمال تشکیل سنگ را افزایش می‌دهند، پرهیز کنید.
- برای جلوگیری از سرطان مثانه، از استعمال دخانیات خودداری کنید، تماس با مواد شیمیایی را محدود کنید و مقدار زیادی آب بنوشید.
منبع: Mayoclinic، urologyhealth، webmd، healthline، clevelandclinic، medscape، bladdercancer، harvard، ncbi
